Sara Van den Bossche en Anne Klomberg (2020) onderscheiden drie soorten teksten
waarin diversiteit aan bod komt: expliciet diverse, impliciet diverse en etnisch-cultureel
homogene teksten.
In expliciet diverse teksten komt diversiteit en vaak een botsing tussen verschillende
etnische groepen expliciet aan bod. Vaak gaat dit gepaard met stereotypering.
Impliciet diverse teksten beschrijven etnische verschillen daarentegen als logisch en
vanzelfsprekend. In de reeks van Prinses Arabella stelt niemand zich vragen bij het
feit dat een zwart meisje prinses is. In Omdat ik je graag zie (2016) van Milja
Praagman schrikt ook niemand op van het feit dat een witte oma gekleurde
kleinkinderen heeft. Etnisch-cultureel homogene teksten ten slotte vertellen een
verhaal vanuit één standpunt: dat van de dominante of dat van de ondergeschikte of
kleinere groep in de samenleving. Een voorbeeld hiervan is Meedogenloos (2015) van
Natasza Tardio die een niet-dominante groep aan het woord laat via de vijftienjarige
Isra, een vrouwelijke Syriëstrijder.
Teksten, dus niet alleen boeken, maar ook gedichten of songteksten waarin
diversiteit thematisch impliciet of expliciet uitgewerkt worden, lenen zich uiteraard
perfect tot een cultuurkritische lezing. Maar moeten onze leerlingen steeds
geconfronteerd worden met verhalen waarin etnische conflicten voorkomen of
waarin personages van verschillende culturele achtergronden of rassen een rol
spelen? Van den Bossche en Klomberg (2020) zijn hierin duidelijk. Hun leesmethode
om leerlingen cultuurkritischer te maken ‘is geen handleiding voor het lezen van een
specifieke, eng gedefinieerde soort etnisch-cultureel diverse teksten, met als
kenmerken realisme en de aanwezigheid van personages van kleur, vaak in
problematische rollen.’ Nee, diversiteit gaat verder dan culturele verschillen. Het
gaat ook om man-vrouwverhoudingen, om genderverschillen, om anders zijn.
Vandaar dat een boek zoals Lampje van Annet Schaap net zo goed fantastische
kansen biedt tot reflectie en boeiende klasgesprekken. In dit boek vinden we enkel
witte personages, maar maken we samen met het meisje Lampje kennis met een
resem bijzondere figuren die als abnormaal of zelfs afgrijselijk gezien worden. Maar
Lampje is nieuwsgierig en heeft de moed om te luisteren naar hun verhaal, om hen te
leren kennen zoals ze echt zijn en uiteindelijk hechte vriendschappen te smeden.
Kortom, leerlingen leren zich niet alleen cultuurkritisch opstellen door expliciet eng
diverse boeken te lezen en te bespreken.
Ben je toch op zoek naar etnisch diverse kinder- of jeugdboeken? De short- en
longlists van de Jenny Smelik-IBBY-prijs bevatten een mooie waaier aan boeken die
culturele verscheidenheid spontaan, vanzelfsprekend of positief belichten. Ook wij
selecteerden enkele fragmenten en boeken van de meest recente laureaten voor de
uitwerking van onze voorbeeldlessen.
Categorieën: Boeken die muren slopen